Familieonderzoek. Een korte inleiding

Inleiding

Dat het doen van stamboomonderzoek minstens zo leuk kan zijn als het sparen van suikerzakjes, sigarenbandjes of postzegels is bij velen bekend. Het is een hobby die bovendien voor iedereen toepasselijk is, want wie heeft er nu geen voorouders...! Belangstelling genoeg dus, maar hoe ga je aan de slag?
Dit informatieblad gaat alleen over stamboomonderzoek met behulp van de Burgerlijke Stand, omdat iedereen daar nu eenmaal moet beginnen. U kunt daarna nog verder terug gaan in de tijd, maar laten we het om te beginnen simpel houden. Het is niet moeilijk; U moet alleen even weten hoe U informatie uit de Burgerlijke Stand kunt gebruiken. Daarom eerst wat achtergrondinformatie.
De Burgerlijke Stand is begonnen in de tijd van Napoleon, in 1811. Vanaf 1811 werd het aannemen van een vaste achternaam verplicht. De Burgerlijke Stand in elke gemeente legt vanaf 1811 drie gebeurtenissen vast in aktes, namelijk: geboorte, huwelijk en overlijden. Die aktes zijn niet allemaal tot op de dag van vandaag in te zien. Ter bescherming van de privacy zijn de geboorteaktes nu openbaar tot 1903, de huwelijken tot 1913 en de overlijdens tot 1943. Naarmate de tijd vordert schuift dat natuurlijk verder op.
Om al die aktes terug te kunnen vinden heeft men bij de gemeenten vanaf 1811 zogenaamde tienjarentafels gemaakt. Dat zijn boeken waarin alfabetisch op naam alle geborenen, gehuwden en overledenen zijn ingeschreven. Men deed dit telkens in periodes van tien jaar, dus van 1813-1822, 1823-1832, 1833-1842 enzovoorts. In elk blok begint de alfabetische namenlijst opnieuw. Deze tienjarentafels staan in de studiezaal van elk rijksarchief klaar, meestal in boekvorm maar soms ook op film, de zogenaamde microfiche. Die microfiches kunt U met een eveneens gereedstaand leesapparaat lezen.
Als U een tienjarentafel inkijkt ziet U alfabetisch de achternamen van de geborenen (soms op voornaam), gehuwden of overledenen, gevolgd door de voornamen en de datum waarop de akte is opgemaakt. Het is belangrijk deze datum te onthouden of te noteren, omdat de akten in chronologische volgorde zijn opgeschreven en dus ook op nummervolgorde terug zijn te vinden.
Veel archieven hebben het U gemakkelijker gemaakt door indexen te maken over langere periodes en voor een hele provincie. Indexen zijn in dit geval lijsten waar de achternamen van de geborenen, gehuwden of overledenen in alfabetische volgorde zijn gerangschikt. Achter de naam van de door U gezochte persoon staan dan minimaal de gemeentenaam en de (akte)datum vermeld. Deze indexen staan in de studiezaal en zijn vaak in boekvorm, maar zijn soms ook per een computer te raadplegen.
De akten zelf staan in alle rijksarchieven in de studiezaal op microfilm of microfiche. Ze zijn daar onderverdeeld in de afdelingen Geboorten, Huwelijken en Overlijden en staan vervolgens alfabetisch op gemeentenaam. Per gemeente zijn de akten tenslotte chronologisch geordend. Dat staat allemaal aangegeven op de filmcassettes of op de bovenrand van de microfiches. Kortom, het is allemaal heel systematisch en overzichtelijk.
U mag de films of fiches zelf pakken en in een leesapparaat stoppen om ze te raadplegen. Het is dus zelfbediening. Dat is vooral gedaan omdat u zo sneller kunt werken en om slijtage aan de originelen door dagelijks gebruik te voorkomen. We moeten de akten immers bewaren voor het nageslacht.
Tenslotte kunt U met behulp van een speciaal film/fiche printapparaat een kopie maken van de door U gevonden akten. Dat kost €0,50 per kopie. Tegenwoordig is een schat aan informatie te vinden op het internet. Een goed voorbeeld is de site van het rijksarchief, www.genlias.nl.

En dan nu aan de slag.

Een overlijdensakte

Laten we aannemen dat U in de familiebijbel een knipseltje van het overlijden van een voorouder vindt. Stel dat dat Jan Weggemans is. Uw nieuwsgierigheid is gewekt en u zet uw eerste schreden op het genealogie-pad. Uit het knipsel, een overlijdensadvertentie, blijkt dat hij is overleden in Zweeloo op 10 maart 1928. Voor meer gegevens kan een beroep worden gedaan op het Rijksarchief in Drenthe.
In de studiezaal van het Drentse rijksarchief kunt U meteen het microfiche met de akten pakken, want U weet immers de datum van overlijden al en hebt dan ook geen tienjarentafel nodig om deze op te zoeken.
U komt terecht bij 1928 en kan constateren de akte is opgemaakt op 12 maart. Deze vermeldt dat Jan om vijf uur 's middags is overleden. Er staat verder dat hij 72 jaar eerder geboren was in Oosterhesselen als zoon van Hendrik Weggemans en Jantien Brinks. Beide ouders waren inmiddels overleden. Hij was gehuwd met Lutgertien Klingenberg. Verder wordt zowel de woonplaats als de plaats van overlijden, vaak dezelfde, vermeld. In de twintigste-eeuwse overlijdensakte wordt volstaan met het vermelden van de gemeentenaam. In de vorige eeuw werd het adres soms wel nauwkeuriger vermeld.
In de akte staan vervolgens de namen van de aangevers. Vroeger was het gebruikelijk dat buren, maar soms ook familieleden naar de ambtenaar van de Burgerlijke Stand gingen. Voor 1935 was deze verplicht om ingeval van een familieverhouding tussen de aangever en de overledene deze in de akte te vermelden.

Een geboorteakte

De overlijdensakte zet U op het spoor naar de geboorte van Jan die in Oosterhesselen plaats moet hebben gevonden. De rekensom 1928 min 72 levert 1856 op. Dergelijke berekeningen leveren altijd een jaar speling op, omdat immers nog niet bekend is of de betrokkene op het moment van overlijden al dan niet jarig was geweest. Bovendien moeten we er rekening mee houden dat de aangevers de leeftijd ook niet altijd precies wisten.
Met behulp van de tienjarentafel van Oosterhesselen over de periode 1853-1862 vindt U dat Jan Weggemans is geboren in 1855, waarvan aangifte is gedaan op 2 juni 1855. Meestal is de datum van aangifte niet dezelfde als de geboortedatum. Als U de geboorteakte op microfilm tevoorschijn hebt getoverd blijkt Jan een dag eerder ter wereld te zijn gekomen, om zeven uur 's morgens. Zoals gebruikelijk werd Jan door zijn vader bij de Burgerlijke Stand aangegeven. De vader was en is verplicht dat binnen drie dagen, zon- en feestdagen niet meegerekend, te doen. Behalve bij verblijf op zee, ziekte of een andere verhindering; dan mocht de aangifte worden gedaan door een vroedvrouw, heelmeester of ander persoon, die bij de geboorte aanwezig was geweest.
Belangrijk is de vermelding van de leeftijd van de vader/aangever. Hiermee hebben we een aanknopingspunt voor verder onderzoek. Van hem wordt, evenals van de moeder het beroep en de woonplaats vermeld. Van het kind wordt behalve de naam ook de plaats, dag en het uur van geboorte genoemd. Dat laatste is interessant voor astrologen. De akte wordt afgesloten met de vermelding van twee getuigen. Het kwam vaak voor dat het buren, betaalde getuigen, kroegbazen of ambtenaren waren; ook in dit geval was dat zo. Interessanter is het wanneer de vader zich liet vergezellen door familieleden. Op deze wijze kunnen soms 'vermiste' verwanten worden opgespoord. Van de getuigen werden behalve de naam ook leeftijd, beroep en woonplaats vermeld.

Een huwelijksakte

Rest nog de huwelijksakte. Hoewel we deze als laatste noemen bevat deze in vergelijking met de andere aktes de meeste informatie.
U weet uit de overlijdensakte van Jan dat hij gehuwd was met Lutgertien Klingenberg. Huwelijken werden dikwijls gesloten in de gemeente waar de vrouw woonachtig en dus ook vaak geboren was. In dat geval zou dus de geboorteplaats van Lutgertien in de tienjarentafels opgezocht moeten worden. Maar in dit geval hebt U geluk, want het huwelijk heeft plaatsgevonden in de geboorteplaats van Jan: Oosterhesselen. Ervan uitgaande dat Jan tussen zijn twintigste en dertigste levensjaar in het huwelijk trad, neemt U eerst de tienjarentafels over de periode 1873-1882 van de gemeente Oosterhesselen ter hand. Al snel is het raak. Jan en Lutgertien blijken elkaar op 28 april 1881 het jawoord te hebben gegeven.
In huwelijksakten zijn van zowel de bruid als de bruidegom de namen, leeftijd, geboorteplaats en beroep vermeld. De ouders van beiden worden met naam genoemd, en als zij nog in leven zijn worden hun woonplaatsen en eventueel beroepen vermeld. Zo blijkt de vader van Lutgertien kleermaker te zijn in Valthe. Als de bruid en/of de bruidegom nog geen dertig jaar oud waren, moesten de ouders toestemming geven voor het huwelijk, zoals dus ook in dit geval.
Vervolgens wordt melding gemaakt van de gedane afkondigingen van het huwelijk bij het gemeentehuis. Van de getuigen, tot 1914 minimaal vier, daarna twee, werden leeftijd, woonplaats en eventuele familierelatie tot de bruid of bruidegom vermeld. Voorts moest bij elk huwelijk door het aanstaande echtpaar een aantal bewijsstukken worden ingeleverd, die bekend staan als de huwelijksbijlagen. Vaak bevatten deze nuttige informatie. Jan en Lutgertien overlegden als huwelijksbijlagen uittreksels van hun geboorte-akten en een Certificaat van voldoening aan den Nationalen Militie van den bruidegom. Uit dit laatste stuk blijkt dat hij voor de dienstplicht is uitgeloot.
Het aantal mogelijke stukken dat U in de bijlagen kunt aantreffen is groot. Bij vooroverlijden van ouders en/of grootouders zijn de uittreksels van hun overlijdensakten zeer waardevol. De huwelijksbijlagen kunnen in de meeste gevallen op microfilm worden bekeken. Per gemeente zijn ze chronologisch geordend en per jaar op volgorde van het huwelijksaktenummer, dus ook hier hoeft U geen problemen te verwachten.

Tenslotte

Het zoeken van de geboorte-, huwelijks- en overlijdensaktes van nóg meer voorouders gaat op dezelfde manier als hierboven in het voorbeeld van Jan Weggemans. Via de tienjarentafels komt U steeds meer aktes op het spoor, die U op hun beurt weer allerlei aanknopingspunten bieden om nog verder te gaan. Schrijf alles nauwkeurig op. In de meeste rijksarchieven kunt U daarvoor voorgedrukte formulieren krijgen. Vraag daarnaar bij de studiezaalbeheerder.

Hopelijk wordt stamboomonderzoek ook Uw hobby.
Waag een duik in het verleden van Uw familie.
Veel succes!